Ruda Śląska jest miastem na prawach powiatu, położonym w centralnej części województwa śląskiego. Jest ważnym węzłem komunikacyjnym, na skrzyżowaniu dróg łączących zachodnią i wschodnią oraz północną i południową część Aglomeracji Górnośląskiej. Zajmuje obszar 77,7 km². Według stanu na dzień 31 grudnia 2022 r. miasto Ruda Śląska liczyło 124 034 tys. mieszkańców, zaś w 2015 r. (miasto liczyło 134 443 tys. mieszkańców).

Do 1950 r. na terenie dzisiejszej Rudy Śląskiej istniało wiele miejscowości. Najpierw połączono je w dwa miasta: Ruda oraz Nowy Bytom. Następnie w 1959 r. oba podmioty połączono, tworząc Miasto Ruda Śląska, które z powodu swojej historii charakteryzuje się odrębnością dzielnicową i strukturą policentryczną, ukształtowaną na przestrzeni lat. Rudę Śląską tworzy jedenaście dzielnic wyodrębnionych w sposób kulturowo - historyczny. Są to: Ruda, Godula, Orzegów, Bykowina, Halemba, Kochłowice, Chebzie, Nowy Bytom, Wirek, Bielszowice i Czarny Las.

Zadania gminy

Status Rudy Śląskiej oznacza, że miasto realizuje zadania gminy oraz zadania powiatu. Zadania te zostały określone w dwóch podstawowych aktach prawnych:

• ustawa o samorządzie gminnym;
• ustawa o samorządzie powiatowym.

Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. Do zakresu tych zadań należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. W szczególności zadania własne obejmują sprawy:

• ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej;
• gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego;
• wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz;
• działalności w zakresie telekomunikacji;
• lokalnego transportu zbiorowego;
• ochrony zdrowia;
• pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych;
• wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
• gminnego budownictwa mieszkaniowego;
• edukacji publicznej;
• kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
• kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych;
• targowisk i hal targowych;
• zieleni gminnej i zadrzewień;
• cmentarzy gminnych;
• porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego;
• utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych;
• polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej;
• wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej;
• promocji gminy;
• współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
• współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Zadania powiatu

Do zadań powiatu należą określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

• edukacji publicznej;
• promocji i ochrony zdrowia;
• pomocy społecznej;
• wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
• polityki prorodzinnej;
• wspierania osób niepełnosprawnych;
• transportu zbiorowego i dróg publicznych;
• kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
• kultury fizycznej i turystyki;
• geodezji, kartografii i katastru;
• gospodarki nieruchomościami;
• administracji architektoniczno-budowlanej;
• gospodarki wodnej;
• ochrony środowiska i przyrody;
• rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego;
• porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli;
• ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska;
• przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy;
• ochrony praw konsumenta;
• utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych;
• obronności;
• promocji powiatu;
• współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
• działalności w zakresie telekomunikacji.

Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.

Zadania zlecone

Wymienione powyżej zadania własne gminy i powiatu są realizowane właśnie na tych szczeblach administracji publicznej, aby ułatwić mieszkańcom dostępność do załatwianych spraw oraz zapewnić odpowiednią szybkość ich realizacji. Są jednak zadania, które powinny byś realizowane dokładnie tak samo w całym kraju. Do takich należą np. wydawanie praw jazdy, czy dowodów osobistych. Zupełnie niezasadne byłoby jednak, aby takie sprawy załatwiać w jednym na cały kraj urzędzie. Z tego powodu została wydzielona grupa zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. Zadania te realizuje wobec tego gmina lub powiat na zlecenie państwa, które przekazuje na realizację tych zadań środki z budżetu centralnego.

Zadania te mogą być określane w ustawach (są wtedy obowiązkowe), mogą być również realizowane na podstawie na podstawie porozumienia z organami administracji rządowej.

W szczególności do zadań zleconych należą:

• wybór ławników do sądów okręgowych oraz sądów rejonowych obejmujących swoją właściwością obszar gminy;
• wykonywanie zadań określonych w ustawie o ewidencji ludności i dowodach osobistych;
• realizacja zadań zawiązana z prowadzeniem ewidencji działalności gospodarczej;
• prowadzenie postępowań w sprawach dotyczących zgromadzeń;
• zadania związane z organizacją i prowadzeniem spisów rolnych;
• zadania określone w art. 3, 4 i 8 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw,
• sporządzanie i aktualizacja spisu wyborców (osób uprawnionych do głosowania);
• obsługa administracyjna i wykonywanie zadań związanych z organizacją i przeprowadzaniem wyborów na obszarze gminy, w związku z wyborami do Sejmu i Senatu RP, Prezydenta RP, wyborami do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, oraz w trakcie referendum ogólnokrajowego.

Stowarzyszenia gmin i związki międzygminne

W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne. Miasto Ruda Śląska uczestniczy w:

• Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii

Dodatkowo w celu wspierania idei samorządności lokalnej, ochrony wspólnych interesów, wymiany doświadczeń, promocji osiągnięć oraz realizacji wspólnych przedsięwzięć Miasto Ruda Śląska jest członkiem następujących stowarzyszeń gmin:

• Śląski Związek Gmin i Powiatów;
• Związek Miast Polskich;
• Związek Gmin i Powiatów Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego.